Podczas głębokiej głodówki w ciele czlowieka zachodzą różne zmiany wynikające z nieprawidłowej podaży kalorii w diecie. Niektóre ze skutków niedowagi i wygłodzenia są oczywiste, inne jednak zupełnie nie kojarzą się nam z nimi na pierwszy rzut oka…
Skutki niedowagi – zmiany na poziomie psychologicznym i w funkcjonowaniu społecznym
Nieprawidłowa podaż kalorii oraz utrzymywanie niezdrowo niskiej wagi jest szkodliwe dla naszego funkcjonowanie na poziomie psychologicznym i społecznym. Podczas pogłębiającej się głodówki czy stanu wygłodzenia zmienia się struktura naszego myślenia oraz zachowania. Konsekwencje te zostały naukowo sprawdzone w badaniach na temat glodu oraz eksperymentach. Ochotnicy poddawali się w nich rygorystycznej diecie, by sprawdzić jakie zmiany zajdą w nich podczas głodówki.
Największe zmiany widać na poziomie myślenia. Mózg to organ, który potrzebuje dużej ilości energii, by funkcjonować na wysokich obrotach. Z tego względu, podczas niedożywienia i niskiej wagi, myślenie staje się sztywne (mniej elastyczne). Przekłada się to na:
- trudności w przenoszeniu uwagi z jednego tematu na drugi
- dłuższego utrzymywania koncentracji uwagi (wytężania uwagi)
- trudności w podejmowaniu decyzji
Ograniczenia w zakresie koncentracji uwagi wynikają częściowo z obecności uporczywych myśli na temat jedzenia i odżywiania się (wtórnej konsekwencji niedojadania). Myśli te utrudniają skupianie się na innych kwestiach. Niektóre osoby mają nawet sny dotyczące jedzenia i odżywiania się. W strukturze myślenia zaczynają dominować myśli o jedzeniu: o planowaniu posiłków, godzinach posiłków, produktach, listach zakupów, potrawach, smakach potraw i zapachach.
Zmiana zainteresowań
Uporczywe myślenie o jedzeniu odbija się również na zachowaniu osoby. W niedowadze i niedojadaniu powszechne jest zainteresowanie gotowaniem, pieczeniem i dietami oraz kaloriami i składem produktów. Towarzyszy temu utrata zainteresowania innymi kwestiami, nawet porzucaniem dotychczasowych zainteresowań i pasji.
Wpływ na emocje
Skutki niedowagi oraz głodu przejawiają się również w sferze emocji. Nastrój staje się obniżony, czasami szybko się zmienia, pojawia się tendencja do poirytowania, wpadania w złość, frustracje, rozdrażnienie. Łatwo jest stracić panowanie i wybuchnąć. Często pojawia się również duży poziom napięcia czy lęku, co skutkuje współwystępowaniem takich problemów jak zaburzenia lękowe, tiki czy ataki paniki. Przy obniżonym nastroju łatwo o depresję, przy dużym zmęczeniu o objawy bezsenności.
Wpływ na zachowanie
Niedowaga i niedojadanie wpływają również na zachowanie jednostki. Gdy niedowaga utrzymuje się długo, osoba zaczyna myśleć, że jej sposób działania, myślenia i odczuwania to jej “osobowość”, jej stałe cechy psychiczne, wynikające z niej samej. Tymczasem prawdziwy charakter i osobowość tej osoby maskowana jest przez objawy niedowagi.
W zachowaniu często występuje nasilenie cech obsesyjnych. Sztywność i brak elastyczności w myśleniu, przekłada się na zachowanie dbałości o rutyny, przewidywalność i ścisłe przestrzeganie zasad. Z drugiej strony widać brak spontaniczności i elastyczności w podejmowaniu decyzji oraz w działaniu. Wszystko musi być zaplanowane i przewidywalne.
Obsesja na punkcie jedzenia
Obsesyjność przejawia się również w jedzeniu:
- schematyczności przygotowywania posiłków
- trzymanie sie określonych godzin
- posiadanie ulubionych sztućców czy miseczek
- jedzenie w samotności
- celebracja posiłku
- Niektórzy jedzą bardzo wolno, każdy kęs przeżuwają określoną ilość razy
- inni jedzą w silnie zrytualizowany sposób – zawsze spożywają posiłek z tego samego talerza lub kroją jedzenie na bardzo drobne kawałeczki.
Społeczne skutki niedowagi i wygłodzenia
W tym wszystkim ważny jest również aspekt społeczny. W tej płaszczyźnie również dochodzi do zmian. Pojawia się tendencja do skupiania się raczej na wewnętrznych procesach i na samym sobie. Procesy te są dodatkowo wzmacniane przez nasiloną potrzebę rutyny i przewidywalności oraz trudności w byciu spontanicznym. W konsekwencji osoby te wycofują się z życia społecznego i przyzwyczajają się do takiego trybu życia. Czasem osoby oceniają swoje zachowanie jako “dziwaczne” i niezrozumiałe dla innych.
Zaniedbane ciało…
Czasami swoje ciało traktujemy jak samochód – środek transportu służący do komunikacji z punktu A do punktu B. Jednak zdarzają się sytuacje w których o samochód dbamy lepiej niż o swoje ciało. Regularnie uzupełniamy paliwo w samochodzie, dolewamy płyny do spryskiwaczy i oleje. Dbamy o regularne przeglądy i sprawdzamy ciśnienie w oponach. Dopiero zaopiekowanie tych wszystkich (i wielu innych) części i procedur daje nam niezawodny środek transportu.
Czasem nasze ciało jest traktowane gorzej niż samochód. Nie dostarczamy mu odpowiedniej ilosci “paliwa”. Nie dbamy o nawodnienie, nie chcemy dolewać mu oleju, bo uważamy że poradzi sobie bez niego. Przy dużej niedowadze, nasz organizm zaczyna zachowywać się jak samochód który co prawda przemieszcza sie z punktu A do punktu B ale elektronika w aucie pada. Wyłączają się wycieraczki, blokują się szyby, nie działa zdalny pilot do otwierania dzwi i nie da sie odpalic radia ani ogrzewania.
Skutki niedowagi – zmiany na poziomie fizjologicznym
W naszym ciele dzieje się dokładnie tak samo podczas niedojadania i wchodzenia w coraz głębszą niedowagę. Na poziomie ciała pojawia się:
- coraz wieksze zmęczenie i osłabienie mięśni, oraz ich zanik w niektórych przypadkach,
- słabsze mięśnie powodują przenoszenie coraz wiekszych obciążeń na kości. Dodatkowo kości zostają wewnętrznie osłabione, ze względu na zaburzenia hormonalne oraz wybijanie wapnia z kości do krw wi. Skutkuje to większym ryzykiem kontuzji oraz osteoporozy,
- mięsień sercowy, jak inne mięśnie również ulega osłabieniu. Serce kurczy się i jego praca jest słabsza- co prowadzi do zaburzenia pracy serca oraz krążenia. Spada ciśnienie krwii oraz obniża sie tętno (serce zwalnia). Pojawia się ryzyko zaburzeń rytmu serca (arytmia).
- ze względu na słabsze krążenie i spadek tkanki tluszczowej, spada temperatura ciała, a osoba doświadcza ciągłego uczucia zimna.
- Pojawiają się również zaburzenia w zakresie produkcji hormonów płciowych – procesy, które nie są konieczne do podtrzymania życia, zostają zahamowane. Prowadzi to do spadku produkcji hormonów płciowych, a w dalszej konsekwencji do bezpłodności. Następuje utrata zainteresowań seksualnych, spada libido.
- Zaburzenia hormonalne przekładają się również na inne obszary naszego ciała, bowiem hormony kontrolują wiele różnych procesów. Zakłóceniom ulega między innymi sen, który staje się płytki, a pomimo snu człowiek nie wypoczywa, budzi się bardzo wcześnie i czasem pojawia sie bezsenność. Przy tym wszystkim wzmaga się poczucie slabości i zmęczenia.
- Niewygodne staje się siedzenie i leżenie, zwłaszcza na twardych powierzchniach. Kość ogonowa i inne kości, bez tkanki tluszczowej i mięśniowej są wystające i łatwiej jest je obić, otrzeć, uszkodzić.
- Skóra i włosy zmieniają się. W tym zakresie skutki niedowagi mogą mieć bardzo różny charakter. Na ciele może się pojawić meszek (tzw. lanugo), zwłaszcza na twarzy, brzuchu, plecach i ramionach. Z kolei na głowie może nastąpić łysienie. Często skóra staje się sucha i nabiera pomarańczowego odcienia (a przy początkowych okresach choroby bladego, pergaminowego odcienia).
- Ruchy jelit ulegają spowolnieniu, przez co pokarmy przesuwają się przez nie w zwolnionym tempie.
- Jedzenie pozostaje w żołądku znacznie dłużej niż normalnie, zanim zacznie się przesuwać w kierunku jelita cienkiego. Sprawia to, że u osób tych występuje poczucie sytości nawet wtedy, kiedy zjedli stosunkowo niewiele. Wolniejsze opróżnianie przewodu pokarmowego skutkuje częstymi wzdęciami i zaleganiem treści pokarmowej, która “gnije” w jelitach, dając nieprzyjemne dolegliwości gastryczne.
- Zaburzeniu ulega zmysł smaku, co może prowadzić do tego, ze ludzie zaczynają stosować coraz większe ilości przypraw, żeby w ogóle odczuwać smak.
- Spada odporność naszego organizmu. Mogą pojawiać się częstsze infekcje i przeziębienia, ponieważ organizm nie ma siły na obronę przed wirusami i bakteriami.
Skutki niedowagi i wygłodzenia a zaburzenia odżywiania
Należy pod koniec podkreślić, że wszystkie te konsekwencje są bezpośrednio skutkami niskiej wagi i wyglodzenia organizmu a nie konsekwencjami zaburzeń odżywiania. Jest to o tyle ważne, że wszystkie te konsekwencje mijają, kiedy nasze ciało zostanie dożywione.
Natomiast przebywanie dalej w zaburzeniach odżywiania może prowadzić do pogłębiania tych konsekwencji i nieodwracalnych zmian w naszym cele (w obrębie kości, mięśni oraz bezpłodności).
Powrót do zdrowia
Wszystkie opisane wyżej skutki niedowagi i wygłodzenia powodują, że osoba myśli o sobie przez pryzmat choroby, niejako “zlewając” siebie z objawami. Należy podkreślić że wiekszość tych objawów opisanych wcześniej mija po zrehabilitowaniu wagi lub/i dożywieniu organizmu. Nawet te konsekwencje traktowane jako cechy osobowościowe (skłonność do reagowania emocjonalnie, zainteresowanie gotowaniem, wycofanie się społeczne) ustępują przy powrocie do zdrowia.
Bibliografia :
Źródło : Fairburn Ch.G. (2013). Terapia poznawczo behawioralna i zaburzenia odżywiania. Kraków: WUJ