Terapia FTB to model stosowany powszechnie za granicami Polski w leczeniu zaburzeń odżywiania nastolatków (anoreksji i bulimii psychicznej oraz przy ARFID). Family Based Treatment ma na celu wspieranie rodziny czyli rodziców / opiekunów w pomocy dziecku z zaburzeniami odżywiania.
Założenia modelu są następujące:
- Nikt nie jest winny rozwojowi zaburzeń odżywiania. Odchodzi się więc w modelu od szukania przyczyn (rodzinnych i społecznych) zaburzeń odżywiania u nastolatka podczas tego etapu leczenia.
- Zaburzenie odżywiania jest oddzielone od pacjenta i uzewnętrznione – rodzice oraz specjaliści wysyłają nastolatkowi komunikat „to choroba chce, żebyś tak zrobiła. Nie chcemy wspierać choroby”.
- Rodzina jest postrzegana jako najlepszy pomocnik w powrocie do zdrowia dla dziecka.
- Hospitalizacja jest krótkotrwałym rozwiązaniem problemu ( i opiera się na odseparowaniu dziecka od rodziny).
- Każdemu członkowi rodziny przypisana jest określona rola w pomocy nastolatkowi.
Literatura podaje, że terapia FTB jest skuteczna w leczeniu osób poniżej 19 roku życia, które chorują mniej niż 3 lata. Leczenie trwa zazwyczaj 12 miesięcy i jest wysoko ustrukturyzowane. Obejmuje 3 fazy:
Faza 1 : Odżywienie i odbudowanie wagi oparta na pełnej kontroli rodzicielskiej
W tej fazie rodzice (po odpowiednim przygotowaniu) ponoszą odpowiedzialność za przygotowanie posiłków nastolatkowi, pomagają dziecku przywrócić regularne wzorce odżywiania oraz kontrolują i przerywają zachowania kompensacyjne ( nadmierną aktywność fizyczną, podnoszenie spontanicznej aktywności fizycznej przez nastolatka, przeczyszczanie). Jeśli potrzebna jest rehabilitacja wagi, za cel ustala się zwykle przyrost masy ciała od 0,5 do 1 kg na tydzień. Rodzice pomagają nastolatkowi ponownie włączyć do jadłospisu potrawy, które zostały przez niego wyelminowane.
Faza 2: Stopniowe oddawanie kontroli nad posiłkami nastolatkowi
Faza druga rozpoczyna się zwykle, kiedy założona rehabilitacja wagi została osiągnięta, posiłki przebiegają sprawnie a zachowania kompensacyjne są pod kontrolą. Stopniowo przywracamy nastolatkowi większą niezależność w decydowaniu o swoim jedzeniu, w sposób dostosowany do jego wieku. Na przykład, możemy przywrócić nastolatkowi decyzyjność o tym co wybrać na przekąski lub jakie produkty wybrać na dany posiłek. Rodzina w dalszym ciągu skupia się na budowaniu elastyczności w sposobie odżywiania nastolatka. Nastolatek ma za zadanie zacząć jeść wśród różnych osób i w różnych miejscach oraz spożywać wszystkie pokarmy których się boi i unika. Faza ta jest okresem przejściowym, w którym rodzice stopniowo oddają kontrolę nad posiłkami nastolatkowi, jednocześnie monitorując jak nastolatek radzi sobie z tym zadaniem.
Faza 3: Wzmacnianie autonomii nastolatka i pomoc w bieżących problemach
Kiedy nastolatek odzyska odpowiedni do swojego wieku poziom niezależności w obszarze odżywiania oraz nie będzie wykazywał zachowań związanych z zaburzeniami odżywiania, punkt ciężkości leczenia zostaje przeniesiony na pomoc nastolatkowi w prowadzeniu zdrowego i zrównoważonego życia oraz nadrobienia problemów rozwojowych wygenerowanych przez zaburzenia odżywiania (trudności w nauce, trudności w relacjach rówieśniczych, powrót do obszarów i zainteresowań które zostały odsunięte przez chorobę). W tej fazie następuje również praca z innymi, współwystępującymi do zaburzeń odżywiania problemami ze zdrowiem psychicznym (ataki paniki, stany depresyjne, samookaleczenia i inne). Ta faza uwzględnia moduł zapobiegania nawrotom. Nacisk w tej fazie jest położony na radzeniu sobie z problemami nastolatka adekwatnymi do jego wieku rozwojowego oraz na wzmacnianiu poczucia bezpieczeństwa oraz tożsamości bez zaburzeń odżywiania.
Feed, Love, Heal
Terapia FTB zakłada, że pomaganie dziecku w powrocie do zdrowia akt miłości. Jednak miłość nie zawsze jest łatwa i delikatna. Dlatego terapeuci FTB edukują rodziców, że siła i determinacja, która wynika z miłości rodzicielskiej mają potencjał przywrócenia zdrowia nastolatkowi. Terapeuci w procesie FTB uczą rodzica jak sobie radzić z różnymi emocjami, w tym stresem oraz różnymi wyzwaniami związanymi z procesem leczenia. Rodzice zdobywają wiedzę o tym jak tolerować cierpienie własne i swojego dziecka oraz uczyć dziecko tolerować dyskomfort i niepewność. Terapia FTB mówi „ten proces nie jest prosty, ale może być najważniejszą rzeczą, którą zrobisz dla swojego dziecka”.
Leczenie szpitalne
W warunkach szpitalnych, przy odseparowaniu nastolatka od środowiska rodzinnego to zespół medyczny radzi sobie z wyzwaniami procesu ponownego odżywiania. Terapia FTB zakłada, że kochający rodzice, którzy dostaną wskazówki w jaki sposób karmić swoje dziecko, będą mogli przejąć zadanie pielęgniarek i okazywać większe wsparcie, czułość i rozumienie w tym procesie niż personel medyczny. W warunkach szpitalnych często pierwsze dożywienie odbywa się w atmosferze przymusu, bez wsparcia i psychologicznej pomocy nastolatkowi. Terapia FTB zakłada, że ten sam trudny proces mogą przeprowadzić rodzice, którzy zostaną przeszkoleni przez terapeutów w jaki sposób komponować posiłki, wspierać oraz organizować czas dziecku podczas zdrowienia.
Skład zespołu terapeutycznego FTB
Zespół FTB zajmujący się leczeniem zaburzeń odżywiania składa się zwykle z terapeuty udzielającego wsparcia rodzicom oraz dietetyka/lekarza, monitorującego stan zdrowia i odżywienia nastolatka. Dietetyk współpracuje również bezpośrednio z rodzicami, udzielając im wskazówek zwłaszcza w fazie 1 – pełnej kontroli rodzicielskiej. Rodzic, który dożywia dziecko zostaje więc wyedukowany, jakie organizm dziecka ma potrzeby (z perspektywy medycznej oraz psychologicznej) by jak najlepiej spełniać swoje zdanie podczas trwania procesu zdrowienia.
Koncentrowanie się na objawach vs koncentrowanie się na problemach leżących u podstaw objawów
Terapia FTB koncentruje się na wyzdrowieniu poprzez bezpośrednie leczenie objawów (kontrolowanie wzorca odżywiania oraz ponowna nauka odżywiania przez nastolatka). Dla wielu takie podejście jest powierzchowne i ignoruje podstawowe kwestię, między innymi przyczyny wejścia w zaburzenie. Koncentrowanie się na regularnym jedzeniu, prawidłowym odżywieniu oraz regulacji wagi i zdrowia może wydawać się przyziemne. Natomiast działa – zwłaszcza w przypadkach w których rodzina stoi przed decyzją oddania dziecka do szpitala lub ośrodka.
Priorytetem w terapii FTB jest przywrócenie nastolatkowi jego unikalnej krzywej wagi (opartej o siatki centylowe dzieci i młodzieży, obrazujących prawidłowy rozwój nastolatka) – ponieważ zwiększa to szansę na pełen powrót do zdrowia. Terapia FTB opiera się również na przekonaniu, że rodzina może stać się najskuteczniejszym sprzymierzeńcem dziecka w powrocie do zdrowia.
FTB a inne terapie
Terapia FTB w swoich założeniach przypomina terapię poznawczo-behawioralną w przypadku protokołu oddania kontroli posiłków rodzicom. W terapii poznawczo-behawioralnej dzieję się to w momencie w którym dziecko nie jest w stanie poradzić sobie samo z mechanizmami choroby. Zarówno terapia FTB jak i terapia CBT w przypadkach opisanych poniżej potwierdza skuteczność przekazania kontroli rodzicom.
Oddanie kontroli nad jedzeniem rodzicom sprawdza się w przypadkach:
- gdy dziecko jest w bardzo dużej niedowadze lub gdy spadek wagi postępuje szybko,
- gdy dziecko ma bardzo dużo objawów kompensacyjnych o dużym nasileniu (ostre przeczyszczanie się, stosowanie w ukryciu nadmiernej aktywności fizycznej), które utrudniają cele terapii,
- gdy dziecko nie stosuje się do zaleceń (nie spożywa odpowiedniej ilości posiłków, nie stosuje się do odpowiedniej kaloryki, chowa posiłki lub je wyrzuca, oszukuje rodzinę na temat zjedzonych posiłków).
- gdy rodzice chcą spróbować pomóc dziecku z powyższymi trudnościami w warunkach domowych, unikając oddania dziecka do szpitala. (UWAGA! Przyjmuje się, że bezpośrednim wskazaniem do hospitalizacji jest szybki spadek masy ciała oraz waga określana jako „zagrożenie życia i zdrowia” a także odmowa przyjmowania posiłków i płynów).
Tradycyjne metody (psychoterapia poznawczo-behawioralna bez protokołu oddania kontroli nastolatkowi czy terapia psychodynamiczna) które zakładają budowanie motywacji do zmiany, rozwinięcie wglądu w objawy i konsekwencje choroby oraz wzięcie odpowiedzialności za zdrowienie przez nastolatka mogą stwarzać ryzyko w takich sytuacjach jak powyżej opisane przypadki. Mogą być marnowaniem cennego czasu w sytuacji w której pilnie należy zająć się objawami i zdrowiem fizycznym dziecka. Terapia FTB działa w tych przypadkach szybciej i jest w nich bardziej skuteczna. W 3 fazie terapii FTB kiedy nastolatek odzyskał już wagę i zdrowie – rozpoczyna się terapia która przypomina inne metody leczenia.
Przesłanie od terapeutów FTB:
„Nastolatkom i dzieciom cierpiącym na zaburzenia odżywiania często brakuje motywacji do jedzenia i poprawy samopoczucia. FBT to rozpoznaje i może obejść ten problem. Twoje dziecko prawdopodobnie odmówi leczenia zaburzeń odżywiania. W porządku. FBT może działać pomimo oporu. Dopóki Twoje dziecko nie będzie gotowe chcieć własnego powrotu do zdrowia, możesz chcieć tego w jego imieniu. Nikt nie kocha Twojego dziecka bardziej niż Ty; to wyjątkowa pozycja, w której możesz pomóc mu odzyskać siły do momentu, do którego będzie mogło samo wziąć za siebie odpowiedzialność”.
Z perspektywy specjalistów naszego Centrum
Założenia terapii FTB oparte na przekazaniu rodzicom kontroli nad posiłkami są stosowane przez naszych specjalistów w przypadkach opisanych powyżej. Nasi specjaliści zakładają, że jeśli jest możliwa praca oparta na współpracy z nastolatkiem – jest to najlepsza droga. Natomiast jeśli współpraca z nastolatkiem nie jest możliwa, nastolatek odmawia leczenia a jego stan się pogarsza – współpraca z rodzicem nad odżywieniem dziecka jest świetnym rozwiązaniem – które jeśli zawiedzie, pozostawia jedynie możliwość hospitalizacji. Mimo to, FTB ma udowodnioną skuteczność i przy odpowiednim wsparciu rodziców – nie zawodzi w kluczowym dla zdrowia i życia nastolatka momencie.